ซอกซอนตะลอนไป (2 พฤษภาคม 2564)
อามาร์นา ที่น่าพิศวง(ตอน 4)
โดย เสรษฐวิทย์ ชีรวินิจ
น่าจะเกิดความไม่นอน หรือ ความไม่ปลอดภัยในเมืองหลวงธีบส์ ของอียิปต์โบราณ ฟาโรห์ อาเมนโฮเทป ที่ 4 จึงให้สร้างเมืองหลวงแห่งใหม่ที่อยู่ทางเหนือของเมืองธีบส์ขึ้นไปประมาณ 400 กิโลเมตร
(เมืองใหม่ อามาร์นา ที่เรียกว่า AKHENTATEN (ลูกศรชี้)
เมืองใหม่นี้เรียกว่า อัคเคตาเตน (AKHETATEN) มีความหมายว่า สุดขอบฟ้าของเทพอะเตน แต่นักประวัติศาสตร์มักจะเรียกว่า เมืองอามาร์นา
เมือง อามาร์นา ตั้งอยู่บนฝั่งขวาของแม่น้ำไนล์ตามประเพณีนิยม เริ่มสร้างในปีที่ 5 ของรัชสมัยของอาเมนโฮเทป ที่ 4 อย่างเร่งด่วน ซึ่งนักประวัติศาสตร์คาดว่า คงเป็นเพราะพระองค์เห็นภัยคุกคามชีวิตที่เด่นชัดขึ้น
โดยเฉพาะอย่างยิ่ง ภัยคุกคามที่มาจาก “หัวหน้านักบวชแห่งวิหารอามุน” ซึ่งเป็นเทพเจ้าดั่งเดิมของธีบส์ที่ชาวอียิปต์นับถือมาก่อนเป็นเวลาเนิ่นนาน
ตามประวัติศาสตร์ระบุว่า ในยุคแรกของอียิปต์ หัวหน้านักบวชไม่ว่าจะของวิหารไหนก็ตาม มิได้มีอำนาจที่ยิ่งใหญ่นัก แม้ว่าจะทำหน้าที่เป็น ผู้พยากรณ์ที่อ้างอิงอำนาจของเทพเจ้าอยู่ด้วยก็ตาม
(รูปสลักใบหน้าของพระนาม ฮัทเชปซุท)
หัวหน้านักบวชเหล่านี้ เพิ่งจะมีสถานะที่แข็งแกร่งอย่างมากเริ่มตั้งแต่สมัยของพระนางฮัทเชปซุท ฟาโรห์หญิงในสมัยราชวงศ์ที่ 18 ของยุคอาณาจักรใหม่(NEW KINGDOM) เป็นต้นมา
ทั้งนี้เพราะพระนางให้ความสำคัญต่อหัวหน้านักบวชเป็นอย่างมาก อาจเป็นเพราะการที่พระนางต้องการให้นักบวชเหล่านี้ ให้การสนับสนุนพระนางในการขึ้นครองราช เพราะโดยปกติ ผู้หญิงไม่มีสิทธิที่จะขึ้นครองราชได้
(ฮาธอร์ ซึ่งเป็นเทพเจ้าที่มีลักษณะเป็นวัว กำลังให้น้ำนมเพื่อเลี้ยงดู ฟาโรห์ ฮัทเชปซุท เป็นภาพในวิหาร ฮาธอร์)
นางจึงอ้างสิทธิในการขึ้นครองราชว่า พระนางมิได้เป็นธิดาของฟาโรห์ธุทโมเซส ที่ 1 แต่พระนางเป็นธิดาของเทพอามุน ซึ่งลอบเข้าหามารดาของพระนางในคืนหนึ่ง
นอกจากนี้ พระนางยังได้รับการเลี้ยงดูตั้งแต่เกิดจาก เทพีฮาธอร์ เช่นเดียวกับเทพ ฮอรัส เทพแห่งอียิปต์ทั้งมวลในช่วงหลัง ซึ่งแน่นอนว่า หัวหน้านักบวชแห่งอามุน ย่อมจะต้องสนับสนุนคำกล่าวอ้างนี้อย่างเต็มตัว เพื่อให้ชาวประชาเชื่อถือตามคำกล่าวอ้างของพระนาง
เสมือนเป็นการแลกเปลี่ยนผลประโยชน์เรื่องอำนาจซึ่งกันและกัน โดยที่ฝ่ายหนึ่งมีอำนาจทางโลก ส่วนอีกฝ่ายหนึ่ง มีอำนาจศักดิ์สิทธิ์จากเบื้องบนที่อุปโลกขึ้นมา
(เทพอามุน (ขวา) มีขนนกสองเส้นบนศรีษะ เป็นสัญลักษณ์ บนผนังในวิหารของ รามเซส ที่ 3 )
อาจกล่าวได้ว่า ช่วงเวลาในการขับเคลื่อนแนวคิดดังกล่าวของ อาเมนโฮเทป ที่ 4 มาช้าไปหน่อย คือช้าไปประมาณ 127 ปี
เพราะพระนางฮัทเชปซุท ขึ้นครองราชเป็นฟาโรห์องค์ที่ 5 ของราชวงศ์ที่ 18 ในยุคอาณาจักรใหม่ ในปี 1479 ก่อนคริสตกาล ขณะที่ อาเมนโฮเทป ขึ้นครองราชเป็นฟาโรห์องค์ที่ 10 ของราชวงศ์ที่ 18 เช่นกันในปี 1352 ก่อนคริสตกาล
ห่างกันประมาณ 127 ปี
หาก อาเมนโฮเทป ที่ 4 ขึ้นครองราชก่อนหน้าประมาณ 127 ปี อำนาจของบรรดานักบวชตอนนั้นจะไม่มากเท่าที่เป็น จนกลายเป็นภัยคุกคามต่อฟาโรห์
ไม่เช่นนั้น เรื่องราวของอาเมนโฮเทป ที่ 4 ที่เรารับรู้ในวันนี้ อาจจะแตกต่าง หรือ พลิกหน้ามือเป้นหลังมือไปเลยก็ได้
(ทรากวิหารเล็กของเทพอะเตนที่ถูกขุดค้นในเมืองอามาร์นา – ภาพจากวิกิพีเดีย)
เพราะเมือง อามาร์นา ถูกสร้างขึ้นอย่างเร่งรีบ อาณาเขตเมืองจึงไม่ใหญ่นัก และ อาจจะเป็นไปได้ว่า ช่วงเวลาของการครองราชของ ฟาโรห์ อาเมนโฮเทป ที่ 4 ค่อนข้างจะสั้นมาก คือ ประมาณ 17 ปีเท่านั้น จึงทำให้แทบไม่เหลืออะไรให้คนในยุคหลังได้ค้นพบอะไรได้มากนัก
หรือ อาจจะเป็นไปได้ว่า หลังจากที่ฟาโรห์อาเมนโฮเทป ที่ 4 สิ้นพระชนม์ไปแล้ว แผ่นดินอียิปต์ก็ถูกพลิกกลับไปสู่ความเชื่อในยุคเก่าอีกครั้ง จึงมีการทำลายล้างเมืองอามาร์นา เสียให้สิ้นทราก
เพราะปรากฎบันทึกอย่างเป็นทางการของราชสำนักเรียกขาน ฟาโรห์ อาเมนโฮเทป ที่ 4 ว่า “ศัตรู” หรือ “อาชญากรคนนั้น”
เรื่องของ ฟาโรห์ อาเมนโฮเทปที่ 4 หรือ อัคเคนนาเตน ยังมีให้พูดถึงในอีกหลายแง่มุมมอง แต่ตอนหน้าผมจะพูดถึง ศิลปะในยุคอามาร์นา
ติดตามอ่านนะครับ
ท่านที่ต้องการอ่านบทความ “ซอกซอนตะลอนไป” ย้อนหลังทั้งหมด 7 ปี สามารถไปที่ www.whiteelephanttravel.co.th แล้วไปที่ blog “ซอกซอนตะลอนไป” ได้ครับ
